Skip to content
Bókin Þar sem fossarnir falla. Náttúrusýn og nýting fallvatna 1900-2008 eftir Unni Birnu Karlsdóttir er komin út.
Þjóðernissinnuð afstaða til náttúru Íslands sundrar íslensku þjóðinni í byrjun 21. aldar í stað þess að sameina hana. Rætur ágreinings um sambúð lands og þjóðar liggja auk þess í fleiri stefnum sem mótað hafa náttúrusýn Íslendinga síðustu hundrað árin, eins og rakið er í bókinni Þar sem fossarnir falla. Náttúrusýn og nýting fallvatna 1900-2008.
Bókin er byggð á ítarlegri rannsókn á umræðu um náttúru og vatnsorku á Íslandi og setur íslenska náttúrusýn jafnframt í samhengi við þær stefnur og strauma í vestrænni náttúrusýn sem skipta máli til að skilja þessa sögu. Tvær meginspurningar eru hafðar að leiðarljósi. Annars vegar spurningin um hvernig íslensk náttúrusýn þróaðist frá því um 1900-2008. Hins vegar spurningin um hvaða þættir búa í náttúrusýn Íslendinga sem leiða til þess að djúpstæður ágreiningur hefur verið um vatnsaflsvirkjanir á síðustu árum.
Bókin varpar ljósi á náttúrusýn Íslendinga, á 20. öld og fyrstu árum þeirrar 21., eins og hún birtist í umræðu um nýtingu vatnsaflsins. Grein er gerð fyrir hugmyndum um sambúð lands og þjóðar, og um náttúru- og umhverfisvernd. Fjallað er um umræðu um virkjanir allt frá því um 1900 fram til ársins 2008, og dregið fram hvaða sjónarmið stýra rökum manna með og á móti nýtingu fallvatna. Fjallað er um viðhorf til fossanna og nýtingar þeirrar á fyrsta fjórðungi 20. aldar, fyrstu hugmyndir um verndun þeirra, sögu umræðu og viðhorfa til Gullfoss allt frá því um 1900 til fyrstu ára 21. aldar og hvern sess hann skipar nú í íslenskri náttúrusýn. Einnig eru dregin fram þau viðhorf til náttúrunnar sem fram komu í Laxárdeilunni í kringum 1970 og í deilunni um Þjórsárver, sem stóð í rúma þrjá áratugi. Síðasti hluti bókarinnar greinir þau viðhorf sem réðu ferðinni í deilunni um Fljótsdalsvirkjun í kringum aldamótin 2000 og síðan um Kárahnjúkavirkjun. Að lokum er þeirri spurningu varpað fram hvort einhver teikn hafi verið uppi, að lokinni hinni hörðu deilu um virkjanir á fyrstu árum þessarar aldar, um að hún hafi breytt einhverju í íslenskri náttúrusýn, þ.e. í afstöðu þjóðarinnar til nýtingar og verndunar náttúru.
Í bókinni er íslensk náttúrusýn sett í alþjóðlegt samhengi með því að skoða hvernig erlendar hugmyndastefnur sem snerta sögu viðhorfa til náttúru og umhverfismála hafa haft áhrif á íslenska náttúrusýn síðastliðin 100 ár. Sérstakur gaumur er gefinn að því hvernig nýtingarstefna, rómantíska stefnan, þjóðernishyggja og tilteknir þættir í náttúruverndar- og umhverfisverndarhyggju komu við sögu og mótuðu náttúrusýn Íslendinga á rannsóknartímabilinu.
Bókina byggi ég á nálgun umhverfissögunnar, en þar eru maður og náttúra í brennidepli. Markmið bókarinnar er að draga fram í dagsljósið hvaða viðhorf til náttúrunnar kristallast í virkjanaumræðunni, þ.e. hvers konar mynd af íslenskri náttúrusýn birtist í deilum Íslendinga um virkjanir allt frá því um aldamótin 1900 og fram til þessa.
Trausti Jónsson ritstýrði bókinni og Hið íslenska bókmenntafélag gaf hana út vorið 2010 í ritröðinni Umhverfisrit Bókmenntafélagsins.
Út er komin frá bókafélaginu Uglu bókin Sovét-Ísland. Óskalandið eftir Þór Whitehead, prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands.
Kommúnistaflokkur Íslands var deild í heimsbyltingarsambandinu Komintern í Moskvu með það yfirlýsta markmið gera byltingu á Íslandi. Hér dregur Þór Whitehead sagnfræðingur í fyrsta sinn upp heildarmynd af byltingarundirbúningi íslenskra kommúnista 1921-1946 og viðbrögðum ríkisins. Byltingarbaráttan leiddi af sér öldu grófs ofbeldis, skólun tuga Íslendinga í neðanjarðarstarfsemi og hernaði í Sovétríkjunum, njósnir og launráð. Einstaklega lifandi saga um örlagatíma.
Kommúnistaflokkur Íslands var deild í heims-byltingarsambandinu Komintern, sem stjórnað var frá Moskvu. Yfirlýst markmið flokksins var: Bylting og stofnun Sovét-Íslands. Hér lýsir Þór Whitehead í fyrsta sinn í samfelldu máli undirbúningi flokksins að byltingu í landinu og viðbrögðum íslenska ríkisins. Byltingarbaráttan leiddi af sér öldu grófs ofbeldis, þar sem fjöldi manns slasaðist. Tugir valdra flokksmanna lærðu m.a. hernað og neðanj-arðarstarfsemi í byltingarskólum í Moskvu.Flokkurinn kom sér upp bardagaliði, sem sigraðist á lögreglunni í Gúttóslagnum.Geysimikil rannsókn liggur að baki bókinni. Hún bregður nýju ljósi yfir byltingarstarf kommúnista og mestu átakatíma í sögu Íslands. Þór Whitehead hefur aflað sér vinsælda lesenda með bókum sínum um síðari heimsstyrjöld. Þær hafa einnig hlotið einróma lof fræðimanna fyrir vönduð vinnubrögð og geysiyfirgripsmiklar rannsóknir í mörgum löndum. Hér má sjá viðtal við Þór í þættinum Silfri Egils.
Þór Whitehead hefur aflað sér vinsælda meðal lesenda með styrjaldarbókum sínum. Verk hans hafa hlotið einróma lof fræðimanna fyrir vönduð vinnubrögð og yfirgripsmiklar rannsóknir. Þessi bók sver sig í ætt við fyrri bækur Þórs. Frásögnin er grípandi og örlög einstaklinga tvinnuð saman við meginþráðinn. Þór hlaut íslensku bókmenntaverðlaunin 1995.
Alþjóðleg ráðstefna verður haldin í Háskóla Íslands dagana 2.-3. júní 2011
undir yfirskriftinni Crisis and Renewal: Welfare States, Democracy and
Equality in Hard Times. Að ráðstefnunni standa þrjú öndvegissetur, Nordwel,
Reassess og Edda, og er markmiðið að að leiða saman fólk úr ólíkum greinum
hug- og félagsvísinda til að ræða um velferðarsamfélagið, lýðræði og
jafnrétti á krepputímum.
Frekari upplýsingar um ráðstefnuna má nálgast hér
Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála
boðar til hádegisfundar 7. desember í Odda st. 101 um bók Guðna Th. Jóhannessonar sagnfræðings, Gunnar Thoroddsen. Ævisaga.
Allir velkomnir.
Á fundinum verður rætt um endurkomu Gunnars Thoroddsen í stjórnmálin eftir
1970, stjórnarmyndunina 1980 og ár hans í stól forsætisráðherra, en óhætt
er að segja að þau hafi verið stormasöm. Sérstakir gestir fundarins eru
Friðrik Sophusson f.v. ráðherra og fv. varaformaður Sjálfstæðisflokksins
og Svavar Gestsson, fv. ráðherra og fv. formaður Alþýðubandalagsins. Þeir
voru samtíða Gunnari Thoroddsen á Alþingi. Friðrik tók við af Gunnari sem
varaformaður Sjálfstæðisflokksins 1981. Svavar átti sæti í ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsen 1980-1983. Þeir munu eiga samtal við Guðna og aðra
gesti fundarins um efnið. Þess má geta að bók Guðna Th. Jóhannessonar
hefur fengið tilnefningu til íslensku bókmenntaverðlaunanna í flokki
fræðirita.
Aðalfundur Hins íslenzka fornleifafélags 2010, verður haldinn miðvikudaginn 8. desemberí fyrirlestrarsal Þjóðminjasafns Íslands, kl. 17.00.
Allir eru velkomnir.
Dagskrá:
1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Stjórnarkjör.
3. Önnur mál.
4. Erindi:Vala Björg Garðarsdóttir, doktorsnemi í fornleifafræði og
stjórnaði rannsókninni við Alþingisreitinn:Upphaf og þróun landnáms í Reykjavík.
Stjórnin
Reykjavíkur Akademían kynnir bókina Expansions: Competition and Conquest in
Europe since the Bronze Age eftir Axel Kristinsson.
Mörg samfélög manna hafa tekið upp á því að þenjast út með tilheyrandi
landvinningum og landnámi. Af hverju gera sum samfélög þetta en önnur ekki?
Hér er sett fram kenning sem getur skýrt mörg eða flest þessara tilvika svo
sem útþenslu Grikkja á 7. og 6. öld f. Kr., Rómverja, Germana, Víkinga og
Evrópu á 19. og 20. öld. Um leið er mótuð sagnfræðileg aðferð þar sem meiri
áhersla er lögð á að leiða í ljós almenn sannindi um þróun mannlegra
samfélaga fremur en að skýra einstök tilvik
Axel Kristinsson (f. 1959) er sjálfstætt starfandi sagnfræðingur sem hefur
einkum rannsakað félagspólitíska sögu Íslands á miðöldum og árnýöld. Á
síðari árum hefur hann þó meira fengist við sína eigin útgáfu af
makró-sagnfræði þar sem nálgun þróunarfræði og flækjufræði er beitt til að
leiða í ljós almenn lögmál um þróun samfélaga. Axel býr í Reykjavík og
ræktar tré í tómstundum.
Bókin er á ensku.
Það verður líf og fjör í Þjóðminjasafninu á aðventunni. Jólasveinarnir
heimsækja safnið að vanda, á sýningunni Sérkenni sveinanna býðst börnum að
snerta gripi tengda jólasveinunum, Grýla og Leppalúði kíkja í heimsókn,
fjölskyldum býðst að fara í sérstakan jólaratleik og fyrirlestrar verða um
íslenska jólasiði á íslensku og ensku. Að auki verður opnað sérstakt
vefsvæði á heimasíðu safnsins.
Allir eru hjartanlega velkominir.
Fyrsta sunnudag í aðventu, 28. nóvember, verður nýtt jólavefsvæði opnað á
heimasíðu Þjóðminjasafnsins. Þar má finna ýmsan fróðleik um gamla
jólasiði, jólasveina og aðrar vættir, auk uppskrifta sem eru ómissandi í
jólaundirbúninginn: www.thjodminjasafn.is/jol
Jóladagskrá Þjóðminjasafnsins hefst með fjölskyldudagskrá sunnudaginn 5.
desember. Grýla, Leppalúði og Jólakötturinn munu kíkja í heimsókn og
Pollapönkararnir munu spila fyrir krakkana. Þá verður opnuð sýningin
Sérkenni sveinanna en þar má sjá jólahús með gripum sem tengjast
jólasveinunum. Gripina má snerta og geta þeir hjálpað börnum að skilja
nöfn jólasveinanna betur. Í forsal á 3. hæð safnsins er jafnframt hægt að
skoða gömul jólatré frá ýmsum tímum.
Koma jólasveinanna
Þetta er þó aðeins upphafið á hinni líflegu jóladagskrá Þjóðminjasafnsins.
Jólasveinarnir munu koma í safnið daglega frá og með 12. desember líkt og
undanfarin ár. Jóladagskrá Þjóðminjasafnsins hefur áunnið sér hefð og með
árunum eignast fjölmarga aðdáendur í hópi yngri gesta safnsins.
Ókeypis er að hitta jólasveinana og að skoða sýninguna Sérkenni sveinanna
allan desember, en að auki er frítt inn á safnið á miðvikudögum og ókeypis
aðgangur fyrir börn undir 18 ára aldri alla daga.
Fjölskyldur geta farið í hina sígildu ratleiki Þjóðminjasafnsins.
Jólaleikurinn heitir Hvar er jólakötturinn? og snýst um að finna litlu
jólakettina sem hafa verið faldir innan um safngripina. Fleiri
fjölskylduleikir eru í boði í afgreiðslu safnsins.
Safnbúðin er full af fallegri jólavöru, þjóðlegum leikföngum, vönduðum
minjagripum og bókum.
Gott getur verið að hvíla lúin bein eftir heimsókn á safnið og gæða sér á
óviðjafnanlegum veitingum Kaffitárs.
12. desember kl. 13:00 munu Helga Einarsdóttir og Steinunn Guðmundardóttir
þjóðfræðingar og safnkennarar Þjóðminjasafnsins fjalla um gamla og nýja
jólasiði og uppruna þeirra. Þetta verður sannkölluð fjölskylduskemmtun og
verður gestum boðið að stíga dans kringum jólatré að erindinu loknu.
19. desember kl. 13:00 mun Terry Gunnell þjóðfræðingur fjalla um íslenska
jólasiði og kynna íslensku jólasveinana. Fyrirlesturinn er á ensku og er
kynntur í samstarfi við The English Speaking Union.
Allar nánari upplýsingar um jóladagskrá Þjóðminjasafnsins:
helga.vollertsen@thjodminjasafn.is eða í síma 5302222/8242039.
Laugardaginn 4. desember 2010 efnir Rannsóknastofa í kvenna- og
kynjafræðum í samstarfi við EDDU – öndvegissetur til málþings
til heiðurs Helgu Kress, prófessor emeritus. Málþingið verður haldið í
Hátíðarsal, Aðalbyggingu Háskóla Íslands, kl. 10.30 – 18.00.
Málþingið er öllum opið meðan húsrúm leyfir.
Helga Kress er prófessor emeritus við Háskóla Íslands. Hún er
brautryðjandi á sviði norrænna miðaldabókmennta og íslenskrar
bókmenntasögu. Helga hefur gefið út fjölda rita um rannsóknir sínar og
haldið um þær fyrirlestra, bæði hér á landi og erlendis. Þá hefur hún
verið virk jafnt í íslenskri sem norrænni útgáfustarfsemi um konur og
kynferði í bókmenntum.
Helga er fræðimaður sem hefur frá upphafi staðið fyrir öflugri
kynningu á nýstárlegri, kvennafræðilegri og róttækri bókmenntakenningu
á Íslandi.
Með rannsóknum sínum, sem oft hafa mætt andstöðu innan karllægrar
akademíu, hefur hún opnað nýja sýn inn í heim íslenskra bókmennta og
bókmenntasögu og í raun umbylt viðteknum hugmyndum um íslenskan
menningararf.
Dagskrá:
10.30 – 10.40 Setning: Irma Erlingsdóttir, fundarstjóri.
10.40 – 12.00
– Már Jónsson: „Máttvana meyjar á öndverðri 19. öld.“
– Sigrún Pálsdóttir: „Hreyfimynd með hljóði frá 19. öld eftir Þóru
Pétursdóttur.“
– Halldór Guðmundsson: „Viðtöl, bréf og velktar myndir. Um heimildir við
ævisagnaritun.“
– Umræður
12.00 – 13.00 Hlé
13.00 – 14.40
– Guðrún Nordal: „Svarið Steinvarar: Um systur og eiginkonur Sturlunga.“
– Jón Karl Helgason: „Sögusagnir: Sjónarhorn á íslenskar
miðaldabókmenntir.“
– Sveinn Yngvi Egilsson: „Náttúra Huldu.“
– Guðni Elísson: „Ofríki, illgirni og dómgreindarskortur. Þrjár
kvenlegar
dyggðir í ríki kreppunnar.“
– Umræður
14.40 – 15.00 Kaffi
15.00 – 16.20
– Steinunn Sigurðardóttir: „Óttinn við áhrif. Frá Málfríði til
Málfríðar.“
– Dagný Kristjánsdóttir: „Hulda og Halldór.“
– Sigríður Þorgeirsdóttir: „Er Moby Dick ‘máttug mær’? Um kreppu
karlmennsku og kynjasamskipta í hvalveiðisögu Melville.“
– Umræður
16.20 – 18.00 Léttar veitingar
Þriðjudaginn 30. nóvember mun dr. Agnes S. Arnórsdóttir lektor við
sagnfræðideild Árósarháskóla flytja erindið “Trúlofunarhringurinn frá
Skálholti og heilagleiki hjónabandsins” í Þjóðminjasafni Íslands.
Fyrirlesturinn hefst kl. 12:05 í fyrirlestrasal Þjóðminjasafnsins.
Aðgangur er ókeypis og allir velkomnir.
Við uppgröftinn í Skálholti árið 2003 fannst lítill hringur sem á er að
finna handaband utan um hjarta. Agnes mun færa rök fyrir því að hér sé um
trúlofunarhring að ræða, en slíkir hringar voru vinsælir um norðanverða
Evrópu á 15. og 16 öld. Í fyrirlestrinum fjallar Agnes um táknræna
merkingu slíkra hringa og áhrif kirkju á íslenska hjúskaparsiði.
Laugardaginn 27. nóvember verður haldið málþing í Þjóðminjasafni Íslands í
tengslum við sýningu Einars Fals Ingólfssonar Sögustaðir – í fótspor W.G.
Collingwoods og samnefnda bók sem kom út s.l. vor. Á þinginu munu dr.
Matthew Townend, prófessor í miðaldafræðum við háskólann í York, og Þóra
Kristjánsdóttir listfræðingur og sérfræðingur hjá Þjóðminjasafni Íslands,
fjalla um fornfræðinginn og listamanninn W.G. Collingwood, ævistarf hans
og Íslandsferðina árið 1897. Að auki mun Einar Falur segja frá samtali
þriggja tíma, eins og það birtist í Sögustöðum.
Þingið stendur kl. 13-15 í fyrirlestrasal Þjóðminjasafns Íslands.
Aðgangur er ókeypis og allir velkomnir.
Málþingið er samstarfsverkefni Þjóðminjasafns Íslands og the
English-Speaking Union á Íslandi.
W.G. Collingwood kom til landsins árið 1897 til að mála myndir af stöðum
sem koma fyrir í Íslendingasögunum og um leið skapaði hann merkar
heimildir um íslenskan samtíma. Á árunum 2007-2009 naut Einar Falur
Ingólfsson leiðsagnar Collingwoods á ferð sinni milli íslenskra sögustaða.
Hann hefur farið milli staða þar sem breski listamaðurinn vann og stuðst
við myndverk hans og skrif. Í verkum þeirra birtast myndir af stöðum sem
oft láta lítið yfir sér en eru hlaðnir sögulegri merkingu.
Dr. Matthew Townend hefur stundað rannsóknir á lífi og ferðum W.G.
Collingwood og gaf nýverið út bók sem greinir frá ævi og störfum hans.
Þóra Kristjánsdóttir listfræðingur hefur um árabil miðlað af þekkingu
sinni um listir fyrri alda á Íslandi. Hún hefur starfað við Þjóðminjasafn
Íslands frá árinu 1987.
Á sýningunni Sögustaðir – í fótspor W.G. Collingwoods sem nú stendur í
Bogasal Þjóðminjasafns Íslands má sjá úrval ljósmynda Einars Fals auk
hluta þeirra rúmlega 300 verka sem Collingwood málaði hér á landi, en stór
hluti myndanna frá ferð hans er varðveitur í Þjóðminjasafninu.
Dagskrá:
13:00 Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður setur þingið
13:10 Þóra Kristjánsdóttir: Íslandsleiðangur Collingwoods og dr. Jóns
Stefánssonar sumarið 1897
13:30 Dr.Matthew Townend: W.G. Collingwood and the Vikings
14:15 Einar Falur Ingólfsson: Þrír tímar og tilraun til að tengja þá
saman
– Um samtalið milli verka okkar Collingwoods.
15:00 Kaffi/Coffee
Fundarstjórn: Þorbjörg Br. Gunnarsdóttir
Fyrirlestrar verða ýmist á ensku eða íslensku. Útdráttur erinda á íslensku
og ensku liggur frammi í fyrirlestrasal.
Þóra Kristjánsdóttir:
Íslandsleiðangur Collingwoods og Jóns Stefánssonar sumarið 1897
Í erindinu mun Þóra tala stuttlega um Collingwood og ferð hans um Ísland
með Jóni Stefánssyni sumarið 1897, rekja upphaf ferðarinnar og kynni
þeirra félaga. Að auki mun Þóra greina frá þeim um 200 myndum eftir
Collingwood sem til eru í Þjóðminjasafni Íslands, en það eru bæði
vatnslitamyndir, teikningar og ljósmyndir.
Matthew Townend:
W.G. Collingwood and the Vikings
Í fyrirlestrinum er leitast við að setja pílagrímsferð W.G. Collingwoods
til Íslands árið 1897 í samhengi við rannsóknir hans á víkingatímanum.
Rannsóknir Collingwoods endurspeglast ekki einungis í útgefnum fræðiritum
um sagnfræði, fornleifafræði og textafræði heldur einnig í skáldsögum,
höggmyndum og, síðast en ekki síst, málverkum. Erindið mun veita yfirsýn
yfir ævistarf Collingwoods og veita innsýn í bæði fræða- og listaferil
hans.
Einar Falur Ingólfsson:
Þrír tímar og tilraun til að tengja þá saman
– Um samtalið milli verka okkar Collingwoods.
Í erindinu veltir Einar Falur fyrir sér nálgun W.G. Collingwoods í
vatnslitamyndum og ljósmyndum sem hann skapaði í Íslandsheimsókninni
sumarið 1897 og ber þær saman við ljósmyndirnar sem hann tók sjálfur á
sömu stöðum rúmri öld síðar, þegar hann ferðaðist milli staðanna sem
Collingwood vann á og lét hann vísa sér á myndefnin. Einar Falur veltir
fyrir sér muninum á huglægri og hlutlægri nálgun þeirra sem og samtali
þriggja tíma; tíma sögualdar, sem Collingwood leitaðist við að
endurspegla, tímanum í lok 19. aldar eins og hann birtist í myndum
Collingwoods, og loks samtíma okkar sem hann vinnur sjálfur með.
Bókin er byggð á ítarlegri rannsókn á umræðu um náttúru og vatnsorku á Íslandi og setur íslenska náttúrusýn jafnframt í samhengi við þær stefnur og strauma í vestrænni náttúrusýn sem skipta máli til að skilja þessa sögu. Tvær meginspurningar eru hafðar að leiðarljósi. Annars vegar spurningin um hvernig íslensk náttúrusýn þróaðist frá því um 1900-2008. Hins vegar spurningin um hvaða þættir búa í náttúrusýn Íslendinga sem leiða til þess að djúpstæður ágreiningur hefur verið um vatnsaflsvirkjanir á síðustu árum.
