Skip to content
Næstkomandi þriðjudag, þann 15. janúar, hefst hádegisfyrirlestraröð Sagnfræðingafélags Íslands á ný eftir stutt hlé yfir hátíðirnar. Á vormisseri er yfirskrift fyrirlestraraðarinnar Hvað er sögulegur skáldskapur?
Hólmfríður Garðarsdóttir prófessor í spænsku við Háskóla Íslands ríður á vaðið að þessu sinni með erindi sínu: „Uppgjör við fortíðina – Nýja sögulega skáldsagan í Rómönsku Ameríku“.
Fyrirlesturinn er að venju haldinn í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafns Íslands og hefst klukkan 12:05 og stendur til klukkan 13:00
Það sem kallað hefur verið nýja sögulega skáldsagan [“la nueva novela histórica”] í Rómönsku Ameríku vísar til bókmenntategundar sem einnig mætti kalla „uppgjörs“ bókmenntir. Vísað er til skáldsagnatexta þar sem sjónum er beint að sögulegum atburðum síðari hluta tuttugustu aldar og í stað hlutlausra lýsinga á því sem þá gerðist eru persónur skáldverkanna nýttar til að tjá og túlka umrædda viðburði. Oftar en ekki er gagnrýnu sjónarhorni beitt við greiningu á valdatíð herforingjastjórna álfunnar á 7. og 8. áratug síðustu aldar og borgarastyrjöldum Mið-Ameríkuríkja undir lok hennar. Orð dr. Jorge Panesi, sviðsforseta Buenos Aires-háskóla, um að bókmenntir séu annað skráningarform sögunnar [“el otro archivo de la historia”], hafa blásið nýju lífi í umræðuna um hlutverk bókmennta við skrásetningu og endurritun sögunnar.
Guðni Th. Jóhannesson hefur verið ráðinn lektor í sagnfræði við Sagnfræði- og heimspekideild Hugvísindasviðs Háskóla Íslands. Um er að ræða starf lektors í sagnfræði 19. og 20. aldar, með áherslu á sögu Íslands.
Guðni hefur skrifað fjölda bóka og greina um íslenska stjórnmálasögu, landhelgismál og þorskastríð, þar á meðal eru bækurnar Troubled Waters. Cod War, Fishing Disputes, and Britain‘s Fight for the Freedom of the High Seas, 1948-64, Gunnar Thoroddsen – Ævisaga og Ógnir og innra öryggi í kalda stríðinu á Íslandi. Hann hefur tvívegis verið tilnefndur til Íslensku bókmenntaverðlaunanna fyrir fræðirit.
Guðni gegndi starfi lektors við Háskólann í Reykjavík 2007-2010 og sinnti stundakennslu við Háskóla Íslands 1996-1998 og 2004-2007. Þá var hann formaður Sagnfræðingafélags Íslands 2004-2007 og hefur verið forseti Sögufélags frá 2011. Guðni hefur tvær meistaragráður í sagnfræði, frá Háskóla Íslands og St. Antony´s College, University of Oxford. Hann lauk doktorsprófi í sagnfræði frá Queen Mary, University of London árið 2003.
Hádegisleiðsögn Gísla Helgasonar um sýninguna:
Trausti Ólafsson (1891–1961) Frá Breiðavík til Kaupmannahafnar
Staður: Skotið í Ljósmyndasafni Reykjavíkur
Stund: Föstudagurinn 14.desember kl.12:10
Í þessari hádegisleiðsögn mun Gísli Helgason, verkefnastjóri skráningar og rannsókna á safninu, ræða um sýninguna Trausti Ólafsson (1891–1961) Frá Breiðavík til Kaupmannahafnar.
Trausti Ólafsson var á sínum tíma allþekktur í íslensku samfélagi fyrir störf sín í þágu efnafræðirannsókna og gegndi á því sviði ýmsum trúnaðastörfum fyrir íslenska ríkið.
Á sýningunni Frá Breiðavík til Kaupmannahafnar eru sýndar ríflega 20 ljósmyndir af um 200 mynda plötusafni Trausta Ólafssonar sem varðveitt er á Ljósmyndasafni Reykjavíkur. Flestar myndirnar eru teknar á árunum 1919–1928, í heimasveit hans fyrir vestan, í Kaupmannahöfn á námsárunum og í heimabæ eiginkonunnar, Maríu S. Petersen (1898–1965), Klakksvík í Færeyjum.
Þótt myndasafn Trausta sé ekki umfangsmikið geymir það einkar forvitnilegan vitnisburð um mannlífið í Rauðasandshreppi á fyrrnefndu tímabili auk þess að gefa forvitnilega innsýn í dvöl íslenskra námsmanna í Kaupmannahöfn um 1920. Myndir hans endurspegla, á einkar afgerandi og ljóslifandi hátt, hinar skörpu andstæður sem óneitanlega voru, og eru, á milli þessara tveggja ólíku heima.
AÐGANGUR ÓKEYPIS − VERIÐ VELKOMIN!
Ljósmyndasafn Reykjavíkur
Grófarhús, Tryggvagata 15, 6 hæð
101 Reykjavík,Ísland
Sími: 411-6390
Fax: +354-411-6399
www.ljosmyndasafnreykjavikur.is
Næstkomandi þriðjudag, þann 4. desember, verður síðasti hádegisfyrirlestur vetrarins í hádegisfyrirlestraröð Sagnfræðingafélags Íslands undir yfirskriftinni
Hvað er fátækt? Að þessu sinni mun Gísli Gunnarsson sagnfræðingur og prófessor emeritus við Háskóla Íslands flytja erindið „Fátækt á Íslandi í aldanna rás“.
Fyrirlesturinn er haldinn í fyrirlestrasal Þjóðminjasafns Íslands og hefst stundvíslega klukkan 12:05 og lýkur klukkan 13:00.
Efnislýsing:
Almenn skilgreining: Sá/sú er fátæk(ur) sem ekki getur byggt lífsafkomu sína og afkomenda sinna með eigin vinnu eða eigin fé eða lögboðnum styrkjum. Með lífsafkomu er átt við þær lágmarkskröfur sem gerðar eru í samfélaginu hverju sinni til sómasamlegs lífsframfæris. Þessi skilgreining er afstæð í tíma þar sem mjög ólikar kröfur hafa verið gerðar hverju sinni um sómasamlegt lifsframfæri og er jafnvel misjöfn meðal fólks sem lifir samtímis.
Rætt verður um fátækt fyrr á tímum þegar fyrst og fremst voru gerðar kröfur til fæðis og skæðis og umfang ófrjáls einlífis vinnuhjúa var besti mælikvarðinn á mat samfélagsins á því hvort ungt fólk gæti alið önn fyrir afkomendum. Síðan verður lesið úr talnaefni í hverju fólst neysla fólks á mismunandi tímum í nútímasamfélagi landsins, m.a. til að lýsa breytileikanum í neyslusamsetningu þjóðarinnar (eftir síbreytilegum vísitölugrunni) og undirstrika enn þá frekar afstæðni hugtaksons fátækt.
Jóladagskrá Þjóðminjasafnsins hefst þann 1. desember en þann dag er ókeypis aðgangur að safninu. Jólasýningar verða opnaðar og í boði er jólaratleikur á fimm tungumálum.
Safnbúðin er að vanda full af skemmtilegum vörum,
þjóðlegum leikföngum, vönduðum minjagripum, íslenskri hönnun og bókum.
Sýningin Sérkenni sveinanna á Torgi tengir nöfn jólasveinanna við gripi sem tengjast þeim svo sem ask, kerti og hangilæri. Gripina má snerta og geta þeir hjálpað börnum að skilja nöfn jólasveinanna. Í forsal á 3. hæð safnsins verður jafnframt hægt
að skoða gömul jólatré og jólaskraut.
Jólaratleikurinn Hvar er jólakötturinn? hefur verið þýddur á frönsku, þýsku, pólsku og ensku. Leikurinn er tilvalin leið fyrir fjölskyldur að skemmta sér saman en um leið að fræðast.
Á heimasíðu safnsins er að auki hægt að fræðast um íslenska jólasiði
og opna jóladagatal á hverjum degi frá 1. desember, sjá: /jol/dagatal/
Gísli Sverrir Árnason og Birkir Ingibjartsson flytja fyrirlesturinn Eyðibýli á Íslandi, rannsóknir sumarið 2012 á Norðausturlandi og Vesturlandi. Fyrirlesturinn, sem Fer FRAm í Þjóðminjasafni Íslands og hefst kl. 12.05, er ókeypis og allir velkomnir.
Eftir dr. Jónas Kristjánsson
351 bls. með nafnaskrá, kortum og fjölda mynda.
Í bók þessari er sögð saga íslensku þjóðarinnar frá landnámi og allt til loka þjóðveldisins laust eftir miðja 13. öld, þegar forfeður okkar gengu á hönd Noregskonungi. Hinar fornu sögur eru hér endursagðar á einföldu og fögru nútíðarmáli. Bókin skiptist í fjóra meginþætti, og hver öld hefur sín sérstöku heimildarrit.
Saga frumbyggðarinnar er rakin í Landnámabók, sagt frá uppruna landnámsmanna og bólfestu á Íslandi. Landnáma er einstakt rit, engin þjóð í veröldinni á slíka heimild um uppruna sinn.
Næst tekur við söguöldin á 10. og 11. öld. Hún hefur stundum verið nefnd gullöld Íslendinga sökum þess að Íslendingasögurnar eru snilldarverk sem bregða yfir garpa sína glæsilegum afreksljóma.
Friðaröldin er þriðja tímaskeiðið, hún hefst með hinum fyrstu biskupum sem fluttu þjóðinni kærleiksboðskap frelsarans á 11. og 12. öld. Hin fornu veraldlegu lög voru þá gengin nokkuð úr skorðum, og einstöku höfðingjar sýndu tilburði til óspekta, en voru sveigðir til kyrrðar af máttarmiklum friðarmönnum.
Undir lok 12. aldar, og 13. á þrettándu öldinni gengu lagastoðir þjóðveldisins gersamlega úr skorðum, ódáðaverk voru unnin og nánir frændur bárust á banaspjót. Friður komst á undir frændsamlegri stjórn og lagaboðum konungsins í Noregi og undir máttugu valdi kirkjunnar í Róm. Þá hafði íslenska þjóðveldið staðið í hálfa fjórðu öld, og látið eftir sig spakleg afrek og glæsilegar bókmenntir sem lifa munu um aldur og ævi.
Höfundur bókarinnar, dr. Jónas Kristjánsson, hefur um áratuga skeið fengist við rannsóknir á fornri íslenskri sögu og bókmenntum og ritað margt um þau efni. Hann var lengi forstöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar á Íslandi.
Útgefandi er Hið íslenska bókmenntafélag.
Eftir dr. Jónas Kristjánsson
351 bls. með nafnaskrá, kortum og fjölda mynda.
Í bók þessari er sögð saga íslensku þjóðarinnar frá landnámi og allt til loka þjóðveldisins laust eftir miðja 13. öld, þegar forfeður okkar gengu á hönd Noregskonungi. Hinar fornu sögur eru hér endursagðar á einföldu og fögru nútíðarmáli. Bókin skiptist í fjóra meginþætti, og hver öld hefur sín sérstöku heimildarrit.
Saga frumbyggðarinnar er rakin í Landnámabók, sagt frá uppruna landnámsmanna og bólfestu á Íslandi. Landnáma er einstakt rit, engin þjóð í veröldinni á slíka heimild um uppruna sinn.
Næst tekur við söguöldin á 10. og 11. öld. Hún hefur stundum verið nefnd gullöld Íslendinga sökum þess að Íslendingasögurnar eru snilldarverk sem bregða yfir garpa sína glæsilegum afreksljóma.
Friðaröldin er þriðja tímaskeiðið, hún hefst með hinum fyrstu biskupum sem fluttu þjóðinni kærleiksboðskap frelsarans á 11. og 12. öld. Hin fornu veraldlegu lög voru þá gengin nokkuð úr skorðum, og einstöku höfðingjar sýndu tilburði til óspekta, en voru sveigðir til kyrrðar af máttarmiklum friðarmönnum.
Undir lok 12. aldar, og 13. á þrettándu öldinni gengu lagastoðir þjóðveldisins gersamlega úr skorðum, ódáðaverk voru unnin og nánir frændur bárust á banaspjót. Friður komst á undir frændsamlegri stjórn og lagaboðum konungsins í Noregi og undir máttugu valdi kirkjunnar í Róm. Þá hafði íslenska þjóðveldið staðið í hálfa fjórðu öld, og látið eftir sig spakleg afrek og glæsilegar bókmenntir sem lifa munu um aldur og ævi.
Höfundur bókarinnar, dr. Jónas Kristjánsson, hefur um áratuga skeið fengist við rannsóknir á fornri íslenskri sögu og bókmenntum og ritað margt um þau efni. Hann var lengi forstöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar á Íslandi.
Útgefandi er Hið íslenska bókmenntafélag.
Með hinum þremur nýju Lærdómsritum eru bækurnar í ritröðinni orðnar 84, síðan útgáfa þeirra hófst árið 1970.
Ritstjórar eru Björn Þorsteinsson og Ólafur Páll Jónsson.
TILVILJUN OG NAUÐSYN –
Ritgerð um náttúrulega heimspeki nútímalíffræði
Jacques Monod
Þýðing: Guðmundur Eggertsson
284 bls.
Lífið á jörðinni einkennist í senn af fjölbreytni og einsleitni. Innan hverrar tegundar lífvera eru einstaklingarnir svo líkir að furðu sætir, en tegundirnar sjálfar eru nær óendanlega margvíslegar. Hvernig kemur þetta heim og saman við hugmyndir nútímavísinda um orsakakeðjur, afritun hins lífræna efnis og stökkbreytingar? Í Tilviljun og nauðsyn glímir franski líffræðingurinn Jacques Monod við álitamál af þessum toga af fágætri vandvirkni og skirrist ekki við að glíma við hinstu rök í leiðinni, hvort heldur verufræðileg, siðferðileg eða pólitísk. Þannig eykur bókin ekki einungis skilning á undirstöðum líffræðinnar heldur vekur lesandann til umhugsunar um tengsl vísinda við sjálfa grunnþætti veruleikans.
Guðmundur Eggertsson prófessor þýddi og ritar ítarlegan inngang.
FJÓRÐA MAKKABEABÓK
Þýðing: Rúnar Már Þorsteinsson
180 bls.
Fjórða Makkabeabók var líklega rituð á fyrstu öld e.K., og í henni sameinast grísk heimspeki og gyðinglegur átrúnaður. Bókin fjallar um tengsl skynsemi og tilfinninga, efnistökin eru trúfræðileg en viðfangsefnið heimspekilegt, enda leitar höfundurinn í smiðju grískrar heimspeki og ritið sjálft er ekki síður heimspekileg pæling en trúfræðileg greining. Hin 2000 ára rökræða brennur á okkur enn í dag.
Rúnar Már Þorsteinsson þýddi og ritar inngang.
TIL HINS KRISTNA AÐALS
Marteinn Lúther
Þýðing: Dr. Vilborg Auður Ísleifsdóttir
190 bls.
Til hins kristna aðals er eitt pólitískasta rit Lúthers. Honum er mikið niðri fyrir, árið er 1520 – tími þagnarinnar er liðinn – og reiðin yfir harðstjórn og græðgi páfa og kardínála brýst út af mikilli mælsku í þessu klassíska riti. Engu er eirt og orðfærið er gjörsamlega laust við hverskyns hik eða kurteisi. Af lestrinum má líka sjá að tilefnin voru ærin.
Dr. Vilborg Auður Ísleifsdóttir þýddi og ritar inngang. Áður hefur komið út sem Lærdómsrit Um ánauð viljans eftir Lúther.
MANNGERÐIR – hljóðbók
Þeófrastos
Lesari: Hjalti Rögnvaldsson
MP3 diskur
5 klst. og 20 mín.
Manngerðir eru frægasta rit gríska heimspekingsins Þeófrastosar og hefur verið lesið allt frá fornöld. Þetta er frumlegt verk, lýst er í örstuttum greinum þrjátíu ámælisverðum sérkennum í háttum manna og rakin dæmi af hegðun t.d. nískupúkans eða hins meinfýsna í hversdagslegum aðstæðum. Einnig bregður fyrir ólíkindatólinu, smjaðraranum, smálsalinni, dindilenninu, hrokagikknum og fruntanum. Munu margir kannst við ýmislegt í fari þessara persóna! Verkið er á köflum óborganlega fyndið og er lestur Hjalta Rögnvaldssonar leikara í takt við það.
Gottskálk Jensson þýddi verkið.
Í glæsilegri ritröð, Kirkjur Íslands, er friðuðum kirkjum lýst með hliðsjón af byggingarlist, stílfræði og þjóðminjavörslu. Umfjöllun vafin glæsilegu myndefni er saga listar og fólksins sem skóp hana af trú, táknmynd þess merkasta í byggingar- og listasögu þjóðarinnar á hverjum tíma, eins og alþekkt er úr menningar- og listasögu annarra Evrópuþjóða.
KIRKJUR ÍSLANDS 20. bindi –
Austfjarðaprófastsdæmi
Ýmsir höfundar
Ritstjóri: Þorsteinn Gunnarsson
384 bls.
Í 20. bindi er lýst ellefu kirkjum í Austfjarðaprófastsdæmi, sem nú er hluti af nýju Austurlandsprófastsdæmi. Höfundar eru Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur og fyrrum alþingismaður og ráðherra, Júlíana Gottskálksdóttir listfræðingur, Lilja Árnadóttir, fagstjóri munasafns Þjóðminjasafns, Freyja Hlíðkvist Ómarsdóttir, sérfræðingur í munasafni Þjóðminjasafns, og arkitektarnir Guðmundur Gunnarsson, Hjörleifur Stefánsson, Magnús Skúlason og Páll V. Bjarnason.
Meðal muna Berufjarðarkirkju, sem Haraldur Ó. Briem smíðaði, eru prédikunarstóll og altarisklæði hreinar gersemar. Beruneskirkja, sem Þorgrímur Jónsson smíðaði, á sjaldgæfa söngtöflu úr flögusteini. Kolfreyjustaðarkirkju smíðaði Finnbogi Sigmundsson, þar er klukka frá því um 1300. Auk uppbyggingar á Papeyjarkirkju, sem að stofni er frá 19. öld, smíðaði Lúðvík J. Jónsson Djúpavogskirkju og Hofskirkju, þá síðarnefndu prýðir altaristafla eftir danska listmálarann Carl Rudolf Fiebig. Önnur dönsk altaristafla eftir Hans W. Holm er í Brekkukirkju sem Ólafur Ásgeirsson smíðaði. Sveitungi hans Vigfús Kjartansson reisti Norðfjarðarkirkju sem m.a. á gamlan prédikunarstól úr Skorrastaðarkirkju. Eskifjarðarkirkja er teiknuð af dönskum verkfræðingi og hefur á sér norrænt yfirbragð. Í Fáskrúðsfjarðarkirkju er altaristafla eftir Guðmund Einarsson frá Miðdal, Reyðarfjarðarkirkja á góða gripi úr Hólmakirkju, m.a. kaleik og patínu frá 1709. Báðar síðasttöldu kirkjurnar eru teiknaðar af Rögnvaldi Ólafssyni húsameistara.
Bókin er prýdd fjölda ljósmynda, sem Ívar Brynjólfsson ljósmyndari Þjóðminjasafns hefur tekið, og teikningum af kirkjunum ellefu, ýmist frumteikningum eða mælingarteikningum.
